گرمابه های بناب

گرمابه های بناب

یکی از مهمترین ویژگی های شهر بناب ، مساجد تاریخی و قدیمی این شهر است که هر بار با حضور در این مساجد و تماشای این همه خلاقیت و بداعت که جملگی به خاطر عشق به خدا پدید آورده شده اند . معنویتی خاص به انسان دست داده و روح را صیقل می دهد .

مردم بناب به خاطر اعتقادات بی ریا و پاکی که دارند و به این اصل واقف هستند که برای حضور در درگاه پروردگار باید پاک بود و مطهر ، مقدمات این امر را در هنر زمان فراهم آورده اند و برای تامین این منظور در کنار اکثر مساجد اصلی و قدیمی این شهر ، گرمابه هائی را احداث کرده بودند تا نمازگزاران بعد از تطهیر خود به این مکان مقدس قدم گذارند . خوشبختانه تعدادی از این گرمابه ها هنوز به همان صورت اولیه خود باقی مانده اند . اما متاسفانه اکثر آنها تخریب و از بین رفته اند .

گرمابه مهرآباد در کنار مسجد مهرآباد ، گرمابه میدان در کنار مسجد میدان یا گزاوشت ، گرمابه فتح الله ( حاجی بدلی ) در کنار مساجد قرمز ، زرگران ، شیخ ، گرمابه قاضی در کنار مسجد کبود ، اسماعیل بیگ همگی گواهی بر این ادعا هستند .

گرمابه مهرآباد بناب

گرمابه مهرآباد یکــــــــــی از معـــــــــــروفترین گرمابه هاست که تاریخ بنـای آن بــــــه دوره صفویه می رسد و از پنج بخش تشکیل شده است .

1 ـ تالار بزرگ رخت کن

2 ـ محل نظافت

3 ـ تالار شستشو

4 ـ گرم خانه

5 ـ خزینه آب

تالار بـــــزرگ رخت کن شامل یک گنبد بزرگ و چهار گنـــبد کوچک و چهار طاق در چهار طرف آن است و یــــک حوض بزرگ سنگی نیز در زیر گنبد بزرگ وجـود دارد . تالار رخت کن از طریق راهروی باریکــی وارد تالار استحمام می شود که از نظر طراحـی معماری تا حدی شبیه تالار رخت کن اســــــــــــــت . در ضلع شرقی تالار استحمام دو اتاق با ســــقف گنبدی به عنوان خلوتی یا شاه نشین وجـود دارد که مخصوص استحمام افراد سرشنـــــــــــــــاس بود . تالار استحمام با چهار پله ، پس از عــــبور از یک در کوچک وارد خزینه می شود که آخـرین مرحله استحمام است . پس از بیرون آمـدن از خزینه بایستی از حوضچه های کوچــــــک آب سرد عبور کرد .

آب مصرفی گرمابه از چاهی که در کنار خزینه قرار دارد ، توسط منجنیق مخصوصی استخراج می شد و از طریق لوله های باریــــک سفالی که در دیوارها تعبیه شده بودند بـــــــــه داخل گرمابه هدایت می شد .

تاریخ بنای این گرمابه با توجه به وجــود کتیبه های ساخت در مسجد جامع مهرآباد بناب و همزمانی این بنا و با توجه به شیوه ساخت و مقایسه با سایر گرمابه های همـــــدوره آن می توان آن را به دوره صفویه نسبت داد .

این بنا در سالهای اخیر تملک گردیده و توسط میراث فرهنگی به موزه مردم شناسی تبدیل خواهد شد .

حصار شهر

ایـــــــن بنا از جمله آثار باقیمانده از گذشته شهر بناب می باشد که در زمان خود به طول 9 کیلومـــــتر و به ارتفاع 11 الی 12 متـــر و به عرض 6 الـــــــــی 8 متر به دورشــــــــهر کشیده شده بود .دور ایـــــن حصار را خندقی عریض و عمیق به عمق حـدود 4 متر محصــور نموده بود که چون دژی محکـم شهر بنـــاب و مردم آنرا در مقابل هجوم دشمنان محافــظت کرده و خندق پیرامون قلعه با رودخـــانه ها و نهرهای منطقه از جمله صوفی چــــــــــــــای ( سپی چای ) و نهر مهرآباد ارتباط داشـــــت تا آب آن به تدریج کم نشود .

حصار شهـر دارای 3 دروازه اصلی و 5 دروازه فرعی بـــــــــود . دروازه های اصلی عبارتند از دروازه تبریز در شـــــــــمال غرب بناب و دروازه گاودول در جنوب ، دروازه مـــــــراغه در شمال شرقی و در میان این دروازه هـــــــای اصلی ، دروازه های فرعی قرار داشتند از جمله دروازه روســـــــــــتای قره چپق ، دروازه چلــغایی و ورجوی ، دروازه محــله اولاد ذکور و روشــــــت بزرگ که امکان ارتبـــــــــاط شهر و روستاهای اطــــــــراف را برقرار می کردند .

مجموعه حصا شهر ، خندق ، منابع تامین آب ، برجـــهای نگهبانی ، و دروازه های اطراف آن طی ســالیان مورد تجــــــــــــاوز و تخریب قرار گرفته و در حال حـاضر از این دیــوار قدیمی ، دیواری به طول 27 مـــــتر و بـه عرض 4 متر و به ارتفاع 8 متر در کوی پشــــــــت قلعه (‌ قالا دالی ) بناب باقی مانـــــــــــده اســــــــت که نشانگر عزم و اراده استعـــداد مردم منطقـــه در احداث چنین بنایی اســـــــــت . هنوز هم بزرگــانی که تاریخ این شهر را در ســینه خود ضبط کـــــــــرده اند حکایتهای شیرینـــــــی از عظمت دروازه هـــــا و دیوار قلعه و خاطــــرات عالی قاپو ( ارک شهـــــر ) نقل می کنند .

 

 

دو غار مربوط به 230 میلیون سال قبل در بناب

اعضای هیات علمی گروه های جغرافیائی طبیعی و شهری دانشگاه تبریز که جهت شناسائی کامل غارها و بازدید علمی از محل آنها که توسط عده ای از جوانان کاوشگر منطقه ، جدیدا کشف شده ، به همراه فرماندار بناب و مسئول سازمان میراث فرهنگی استان در ارتفاعات 2000 متری قزل داغی واقع در حوالی قیماسخان حضور یافته بودند .

به دلیل سرمای ارتفاعات نتوانستند از یکی از این غارها بازدید کنند و در این برنامه فقط از غار چاخماقلار بازدید به عمل آوردند .

این غارها دارای دهانه باریک هستند و ورود به آنها منوط به گذر از تونل های باریک و کم ارتفاع و به صورت سینه خیز و خوابیده است . بعد از عبور از این تونل ها به فضاهای گسترده و مرتفع می رسیم که برای ادامه حرکت در مسیر این غارها باز هم باید از گذرگاه های باریک عبور کرد و به گردش در آنها پرداخت .

در این غارها که استخوان های فسیل جانوران و تکه های شکسته سفال نیز وجود دارد ، از نظر باستان شناسی از جایگاه بخصوصی برخوردار است و دلیلی بر وجود احتمالی انسان ها و تمدن های تاریخی در اطراف این غارها باشد .

به گفته معاون پژوهشی دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز و سرپرست این گروه ، این غارها با توجه به نقشه های زمین شناسی به مقیاس یک هزارم مراغه در دوره سازنده های پرمین آخرین دوره از دوران اول زمین شناسی تشکیل یافته است . دوره پرمین که حدودا سی و پنج میلیون سال دوام داشته است ، یکی از دوران شاخص در تکامل اشکال کره زمین بوده که تشکیلات رسوبی آن در مناطقی از کشورمان نیز برون زدهای مشخصی داشته است که از برجسته ترین آنها می توان رسوبات آهکی تشکیلات درود در البرز مرکزی را نام برد .

با استفاده از گفته های معاون پژوهشی دانشکده علوم انسانی واجتماعی دانشگاه تبریز می توان اذعان داشت که این غارها در حدود 230 میلیون سال قبل تشکیل شده و بررسی و کاوش در اطراف آنها تمدن واقعی منطقه بناب را نمایان خواهد ساخت .

تونل زیر زمینی در منطقه سپیگان

این محل که بصورت اتفــــــــــــاقی در منطقه سپیگان هنگام حفر چاه آب مشـخص گردیده است در عمق 3 متری از سطح زمــــین های اطراف قرار دارد تونل مذکور بصورت دســــــت ساز در داخل زمین کنده شــــــــده است که اکنون نیز می توان جای کلنگها را در دیوارهای آن مشاهده کرد البته تمامــــــی دیوارها دود گرفته و سیاهرنگ که احتمالاً ناشــــــــــی از استفاده مشعل و مواد آتش زا در داخـــل آن می باشد .

از چگونگی و چرایی آن اطلاعات دقیـــقی در دست نیست اما در بررسی اولیه که تا حدود 50 متر از آنرا شامل می شد تونلی به عرض CM80 و ارتفاع بیش از 30/1 متر اسـت و طول آن از هر دو طرف نامعلوم است. با توجه به اطلاعات مردمی ومنطقه ای در فاصــــــله های 2 کیلومتری و 5کیلومتری از ایـــــن محل تونل هائی قبلا در داخل شهر مشـــــــاهده شده و الان پرشده است, امید اســــــــت با تامین اعتبار مورد نیاز بتوان همراه با اکـــــیپ هایی از باستانشناسان و غارنوردان و محیط زیست، راز این راه زیر زمیـنی را پیدا نـــــمود.

پل پنج چشمه بناب

پل پنج چشمه بناب (‌بش گوزلی کورپی ) که بر روی رود خانه صوفی چای ( سپی چای ) واقع در منطقه تاریخی سپیگان به فاصــــله یک کیلومــــــتری ضلع جنوب شرقی شهـر در دوره صفویه ساخته شده است . احتمـــــــالا برروی پل و یا پایه هـای به جای مانده از دوره های قبل پل جدیــدی به طول 50 متر و عرض 80/4 متر و به ارتفاع 90/6 متر و در طرفیــــن پل دیواره ای به ارتفـــــاع یک متر به عنــــوان جان پناه ساخته شده اســــت که امنیــــــت عابرین را از سقوط به رودخانه حفــظ مینــمود این پل به شکل طاق جناغی از آجـــــــــــــــر چهار گوش قرمز به صورت تقارن با معمــــاری خاص سنتی و بسیار زیبا و محکم به عنـــوان شاهراه اصلی جاده قدیمی گاودول محــــال شناخته می شد .

پل پنج چشمه بناب بر روی رودخانه صوفی چـای ( سپی چای ) که از دامنه های سهند سرچشمه می گیرد بعد از عبور از روستاها و شــــــهرها و آباد نمودن اراضی بهشــــــــــت آسای اطراف خــــــوشه مهر بناب وارد دریاچه ارومیه می گردد اراضــــی مسطح و حاصلخیز این شهر بدلیل قرار گـــــــــرفتن آن در انتهای این رودخانه بیشتر از روســتـــاهاو شهر های دیگر از آب آن استفاده مــــی نماید . بعبارتی حق آبه بیشتری دارد . به بــــــــــــرکت ایــــن رودخانه چاههای اراضی بناب پـــر آب و مزارع طراوت خاصی دارد .

وجــــــــود بیش از 40 کاروانســرای اقامتی و تـجارتی از دروازه محال گاودول تا دروازه تبریز و هــــمچنین وجــــود بازار هایی از جمله بازار کوزه گــران که به صنـعت سفالگری اختصاص داشـت و بازار مسگــــــــــران و بازار آهنگران ، صنعت پررونق جلفا گــــــــــری ( بافندگی ) و در بـــــازار حاجی تقی انواع صنایع دستی و ریخته گری و خاموت دوزی نشـــــاط وطراوت خاصی به شهر بخشیده بود . بازارهــــــــــــــای پررونق کاروانـــهایی که به قصــــــــــد تجارت و زیـــــــــــارت از شهرهای آذربایجــــــان و ماوراء رود ارس وارد بناب می شدند و پس از دادوستــــد از طریق شاهراه ارتباطی جاده گاودول و پـــــــــل پنج چشمه به سمت جنوب کشور و کربلا و مکه معظمه می شدند .

کاروانسراهای بناب

به خاطر قرار گرفتن شهر بناب در شاهراه ارتباطی شمالی کشور به مناطق جنوبی و غربی و بالعکس و از طرفی دیگر به خاطر رونق کشاورزی و تجارت و داد وستد در شهر بناب که منجر به صدور فرآورده های کشاورزی و دامی به سایر مناطق کشور گردید ، باعث شده بودند که منطقه از لحاظ رفت و آمد به یک شهر پر تردد تبدیل شود تا جائیکه هر روز کاروانیان با مسافران و کالاها همراه حیوانات خود از این شهر عبور می کردند .

برای همین منظور کاروانسراها و میهمانسراهای متعددی جهت اقامت و نگهداری از اموال و حیوانات کاروانیان که از شهر عبور کرده بودند یا بار خود را از این شهر می بستند تا به تجارت برای سایر شهرها اقدام کنند ، احداث گردیده بود . بزرگترین کاروانسرائی که اطلاعات کافی از آن در دست است ، اقامتگاه میر غفور نام دشات که مکان فعلی بانک ملی مرکزی واقع در میدان اصلی شهر قرار داشت .

این اقامتگاه دارای 80 منزل بود که هر منزل کنجایش ده نفر را داشت .

اجاره ای که برای هر نفر مقرر گردیده بود ، اوایل یک ریال و در اواخر تا بیست ریال و اجاره نگهداری از حیوانات در محل که برای آنها ساخته شده بود ، در حدود 10 شاهی در نظر گرفته بودند .

از ویژگی های کاروانسرای میر غفور علاوه بر معماری جالب توجه آن که با آجر و طاق احداث شده بود ، لوسترهای نفتی آن بودند که در هر منزل نصب شده بودند ، نفت مورد استفاده این چراغ ها را کاروانیان از روسیه می آوردند .

برای انتقال مسافران به شهرهائی نظیر تبریز ، مراغه ، عجب شیر و سایر شهرها ، در بعضی از کاروانسراها به صورت ترمینال های مسافربری امروزی .عمل کرده و درشکه هائی را در نظر گرفته بودند که در هر منطقه به آن خارتون اطلاق می شده است . از جمله این کاروانسراها می توان به کاروانسرای حاج محمد شامچی ، کاروانسرای حاج جبار ، کاروانسرای سدروف ( ستار اف ) اشاره کرد .

کبوتر خانه هاى قدیمى بناب

شهر بناب یکٍى از خوش آب و هــــــــــوا ترین شهرهاى استان است . وجود زمینهـــــــــاى حاصلخیز و مستعد براى کشاورزى , ایــــــــن شهر را به یک قطب قابل توجه در امر تولید و صدور محصولات کشاورزى به سایر کشور ها تبدیل کرده است .از آنجاییکه امرار معـــــاش عده قابل توجهى از اهالى شهر و اکثــــــــر روستاهاى منطقه بناب از زمانهــــاى دور , از راه کشاورزى و شغلهاى وابسته بـــــــــه آن فراهم میشود , لذا این افراد همواره ســعى کرده اند که محصولات خودشان را با کیفیتى مطلوب و مناسب تولید و ارائه نمایند .

با گسترش و تکامل روزافزون علم و تکنولوژى در زمینه هاى مختلف از جمله کشـاورزى که باعث پیدایش انواع سموم دفع حیـــــوانات و کود هاى شیمیایى و روشهاى علمى بهبود کیفیت , مردمان زارع و کشاورز تا حدودى از دغدغه تهیه کود جهت تقویت زمینهـــــــــاى مزروعى خود فارغ گشته اند , اما در زمانهاى نچندان دور , که از تکنولوژى و فنون جدیــد و نوین کشاورزى خبــــرى نبــــود , دهقانـــــان زحمتکش و سختکوش براى اینکه محــصولات خود را به بهترین و مناسبترین صورت تهیـه و تولید کنند و زمینهاى ضرورى خود را بـــــــراى سالهاى دیگر نیز آماده نگهدارند از روشهــاى متداول سنتى و قدیمى که در عیـــــــن حال زحمت زیادى را مى طلبــد استفـــــــاده مى کردند.

این نیاز بخصوص در منطقه بنــــــــاب و حومه احساس مى شد , چون بخاطر مسطح بودن اراضى و وفور آب و از طرف دیگر کشاورز بودن اکثر اهالى به خصوص در زمانهــــاى گذشـته , همه ساله از این زمینها بهره بـــردارى مى گردید و در نتیجه اگر این زمینها آمــــــــاده و تقویت نمى شدند , چه بسا رفته رفتـــــــــه کارائى و کیفیت خود را از دست مى دادند .

یکى از متداولترین و رایجترین راههاى احـــیاء زمین کشاورزى استفاده از فضولات حیوانــى ( کودهاى طبیعى ) بود .

یکى از جالبترین راههاى تهیــــه فضـــــــولات حیوانى کبوتر خانه ها بودند . مردم کشــاورز با احداث برجهاى کبوتر به شیوه هاى بسیار جالب و متنوع باعث جلب کبوتــــران به ایــــن برجها شده در نتیجه از فضولات گــــــردآورى شده این برجها به مقصود خود یعنى تقــویت زمینهایشان مى رسیدند .

احداث برجهاى کبوتر بحدى در این منطقـــــه رایج و متداول شده بود که بخاطر استمــــرار در ساخت این برجها , مردم تبحر و مهــــارت خاصى در اینکار پیدا کرده بودند , تا آنجائیـکه در اکثر باغهاى کشاورزى برجهـــاى کبوتـــــر ساخته شده بود .

البته در حال حاضر تعدادى از این برجـــــهاى کبوتر , هنوز هم بصورت سالم باقى مانده اند اما بخاطر وجود کــــــــودهاى شیمــیائى که استفاده از نها روز به روز گستـرش مى یافت , نیازى به این کبوترخانه ها احساس نشـده بود نهایتا یکى پس از دیگرى از بین میرونـد و متاسفانه در مدت زمان کوتاهى ما شــــاهد زوال و نابودى این کبوتر خانه ها خواهیم بود .

کبوترخانه هاى معروف بناب :

1_ کبوترخانه یزدانى

2_ کبوترخانه حاج خلیل داورى ( چلقائى )

3_ کبوترخانه شورانوه سى

4_ کبوترخانه روح الله اوغلو ( فعال ) واقع در خیابان رجائى

5_ کبوترخانه پوسوقلو اوغلو

6_ کبوترخانه سوزوچى میرزا على اکبر

7_ کبوترخانه شیرساز ابراهیم

8_ کبوترخانه باغچه محمد شرقى

کبوترخانه هاى روستاى زوارق :

1_ کبوترخانه عیسى جلیلى

2_ کبوترخانه ابراهیم حسن زاده ( در دربند قند آلى )

3_ کبوترخانه حاج جعفر رجبى

4_ کبوترخانه خلیل اوغلو جعفر

5_ کبوترخانه حسین وکیلى

6_ کبوترخانه برج صلواتى

7_کبوترخانه برج حاج ذولفقار رحیم زاده

8_کبوترخانه حاج میرى برجى